میکروبیولوژی و فرصت‌های اشتغال آن

میکروبیولوژی و در مقیاس گسترده تر، زیست شناسی علم مطالعه در مورد زندگی و موجودات زنده است؛ اما اینکه زیست‌شناسی را این‌قدر کوچک تعریف کنیم قطعاً بی‌انصافی است. زیست‌شناسی امروزه آن‌قدر زیرمجموعه‌های زیادی دارد که تقریباً در هر جایی که نگاه می‌کنید یک رشته مرتبط با زیست‌شناسی پیدا می‌کنید.

می‌دانیم که کوچک‌ترین قسمت زنده‌ی هر موجود سلول است و زیست‌شناسی از این چیز بسیار کوچک زنده شروع می‌شود و به جانورهای غول‌پیکر می‌رسد. این رشته با توجه به گستردگی مباحث، به شاخه‌های مختلفی از جمله؛ زیست‌شیمی، گیاه‌شناسی، میکروبیولوژی، فیزیولوژی، زیست‌فیزیک، جانورشناسی و بوم‌شناسی تقسیم می‌شود.

زیست شناسی سلولی و مولکولی

این افراد می‌توانند در برخی مراکز تحقیقاتی مانند انستیتو پاستور، مرکز تحقیقات ژنتیک، مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک، مراکز تحقیقاتی دانشگاه‌ها، پژوهشگری و تدریس، کارشناس آزمایشگاه غذا، دارو و بهداشت، کارشناس آزمایشگاه واکسن و سرم و کارشناس مواد خوراکی، آشامیدنی و آرایشی و بهداشتی مشغول به کار شوند. هم‌چنین می‌توانند با ایجاد یک شرکت خصوصی، در زمینه‌ی ساخت مواد اولی و آزمایشگاه‌های علوم سلولی و مولکول، به درآمد برسند.

اعضای شبکه مشاوران در حوزه «روانشناسی، سلامت و اموربیمه»

زیست شناسی جانوری

این دسته از افراد پس از فراغت از تحصیل می‌توانند در کارهای تحقیقاتی و اداره آزمایشگاه‌های دانشگاه‌ها، سازمان حفاظت از محیط زیست، سازمان‌ها و مراکز مرتبط با آن مشغول به کار شوند.

کار در سازمان حفاظت از محیط زیست، وزارت جهاد کشاورزی، شیلات ایران، مراکز دام‌پزشکی، موزه‌های ملی تاریخ طبیعی یا تکنسین آزمایشگاه از دیگر مشاغلی هستند که پذیرای این فارغ التحصیلان است.

هم‌چنین این افراد می‌توانند با ادامه تحصیل در زیرمجموعه‌های بالینی مانند خون‌شناسی، انگل‌شناسی و فیزیولوژی جانوری وارد حوزه‌های پزشکی شوند.

زیست شناسی دریا

از آن جا که این رشته تماماً با دریا و موجودات آبزی سر و کار دارد، حوزه‌ی کاری محدودتری دارد؛ بنابراین امکان اشتغال در هر شرایط و مکانی، برای این دسته از افراد فراهم نیست.

فارغ التحصیلان این رشته می‌توانند در مراکز پرورش ماهی و مراکز تحقیقاتی بر روی ارزش مواد غذایی دریایی به تحقیق بپردازند و یا در سازمان شیلات فعالیت داشته باشند. به علاوه این افراد می‌توانند در راستای حفظ گونه‌های درحال انقراض آبزیان، مانند ماهی ازون‌برون و یا ماهی سفید، تلاش کنند.

رشته زیست شناسی گیاهی

فارغ التحصیلان این گرایش می‌توانند کار تدریس را در مقطع دبیرستان یا دانشگاه انجام دهند. هم‌چنین فعالیت در مراکز تحقیقاتی کشاورزی، ژنتیک و بیوتکنولوژی گیاهی، فضای سبز سازمان شهرداری، موزه‌های ملی تاریخ طبیعی، صنایع تولیدی کشت و تکثیر گیاهان زینتی یا گیاهان دارویی، احیای زیستگاه‌های گیاهی، گلخانه‌ها، گیاهان دارویی و کشاورزی، و جهاد کشاورزی، از جمله دیگر مشاغل موجود برای فارغ‌التحصیلان این گرایش هستند.

رشته میکروبیولوژی

میکروبیولوژی یکی از گرایش‌های زیست‌شناسی مولکولی است که به مطالعه‌ی میکروارگانیسم‌‌ها (شامل باکتری ها،ویروس ها،قارچ ها،جلبک ها وغیره که تحت عنوان میکرو معرفی شده اند) می‌پردازد.

این رشته، ابعاد فیزیولوژیکی، بیوشیمیایی و ژنتیک باکتری‌ها، قارچ‌ها، جلبک‌ها، پریون‌ها و تک‌سلولی‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد. مطالعه‌ی اکولوژیکی میکروارگانیسم‌ها جنبه‌ی مهم و موثر دانش میکروبیولوژی است.

این رشته و گرایش‌های آن در دانشگاه‌های علوم پایه و پزشکی در سه مقطع کارشناسی، ارشد و دکتری ارائه می‌شوند.

میکروبیولوژی دارای گرایش‌های پزشکی، صنعتی و غذایی و دارویی و محیطی است.

میکروبیولوژی پزشکی

این شاخه سلامت محور است و به بررسی میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا برای انسان و نحوه‌ی عملکرد آن‌ها می‌پردازد. فارغ‌التحصیلان این حوزه با فعالیت در آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و بیمارستان‌ها در درمان، کنترل و پیشگیری از بیماری‌های عفونی نقش شایانی دارند.

میکروبیولوژی صنعتی

این گرایش به تولید مواد مورد نیاز در صنایع و حرفه‌های مختلف مانند اسید، کود پلیمرها و… از طریق میکروارگانیسم‌ها می‌پردازد. متخصصان این حوزه با فعالیت در کارخانه‌های صنایع، و پژوهشگاه‌های نفت و کشاورزی به رشد این صنایع کمک می‌‌کنند. بیوتکنولوژی میکروبی یا میکروبیولوژی صنعتی که در آن، استفاده از میکروارگانیسم‌ها برای به دست آوردن یک محصول یا فعالیت با ارزش اقتصادی در مقیاس تجاری است.

حتما بخوانید : عدم ابتلا بیا فوت در بیماری کووید 19

میکروبیولوژی غذایی

میکروارگانیسم‌ها در تولید بسیاری از مواد غذایی مانند لبنیات و نوشیدنی‌ها دخالت دارند؛ مختصصان میکروبیولوژی غذایی با شناخت این میکروارگانیسم‌ها به توسعه و تولید مواد غذایی می‌پردازند.

علاقه‌مندان رشته‌ی میکروبیولوژی برای موفقیت هر چه بیشتر می‌بایست به اهمیت داشتن برخی مهارت‌ها توجه داشته باشند که عبارت‌اند از:

• علاقه به کار در آزمایشگاه
• حافظه‌ی خوب
• توانایی حل مسئله
• ذهن خلاق و جست‌وجوگر
• تفکر پویا و منطقی
• شکیبایی و حوصله‌ی زیاد
• دقت بالا و توجه به جزئیات
• علاقه به کار با نرم‌افزارها
• توانایی رهبری تیم

دانش‌آموختگان گرایش‌های مختلف میکروبیولوژی براساس تخصص و علاقه‌ی خود می‌توانند در بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌های پاتولوژی، پژوهشگاه‌های کشاورزی و محیط زیست، مراکز تحقیقاتی غذا و دارو و پژوهشگاه‌های نفت مشغول به کار شوند.

در ایران رشته‌ی میکروبیولوژی از میان دیگر گرایش‌های زیست‌شناسی از جایگاه شغلی بهتری برخوردار است اما توجه به اهمیت این رشته هم‌چنان به اندازه‌ی کشورهای توسعه‌یافته نیست.

مهم‌ترین معضل اشتغال میکروبیولوژیست‌ها اشغال جایگاه شغلی آنان توسط افراد غیرمتخصص است. امید است با درک دانش و مهارت انحصاری میکروبیولوژیست‌ها، متخصصان این رشته نیز به جایگاه شغلی شایسته‌ی خود دست یابند.

در کشورهایی که امکانات پژوهشی و آزمایشگاهی لازم را دارا باشند، زیست‌شناسی از جایگاه نسبتا خوبی برخوردار است و متخصصان این رشته به راحتی جذب بازار کار می‌شوند‌. کشورهایی که امکانات و تجهیزات لازم را ندارند، نمی‌توانند آن‌گونه که باید به این رشته بها دهند.

درواقع این کشورها منکر اهمیت زیست‌شناسی نیستند اما در فراهم کردن بستر موردنیاز برای یک زیست‌شناس، ناتوان‌اند و این علم موثر و مهم را تقریبا کنار می‌گذارند تا در زمان و مکان مناسبی به آن بپردازند.

بدیهی است که عدم پیشرفت و توسعه‌ی زیست‌شناسی، منجر به کند شدن پیشرفت در حوزه‌های دیگر چون پزشکی، داروسازی، کشاورزی و…می‌شود. بر مثال در جریان پاندمی ویروس کرونا جهان به اهمیت علوم پایه پزشکی رسید.

برای ورود به بازارکار رشته میکروبیولوژی بسترهای مناسب شغلی زیادی وجود دارد که می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. آزمایشگاه‌های تشخیصی (پاتوبیولوژی) مانند آزمایشگاه‌های مراکز درمانی
2. آزمایشگاه‌های تحقیقاتی مانند آزمایشگاه‌های دانشگاه‌ها و مراکز علمی
3. شرکت‌ها وکارخانه‌های دانش بنیان
4. کارخانه‌ها و مراکز تولید مواد غذایی به عنوان کارشناس یا محقق
5. محیط‌های مربوط به کشاورزی به عنوان کارشناس آفات و میکروب های گیاهی
6. سازمانهای نظارتی به عنوان کارشناس بهداشت

در مجموع فرصت‌های شغلی در رشته‌ی میکروبیولوژی باتوجه به تنوع دروس و گرایش‌ها بسیار متنوع است.

از سوی دیگر فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند به عنوان نیروی انسانی متخصص برای مدیریت میانی و هدایت امور فنی خطوط تولید، مزارع و آزمایشگاه‌ها مشغول به فعالیت شوند.

محدودیت های پیش روی فارغ التحصیلان

طبق قانون مصوب مجلس، یک درصد از بودجه ی تمام نهادهای دولتی باید صرف کارهای پژوهشی شود. حال آنکه با وجود چنین بودجه عظیمی، عملا یا این بودجه تخصیص داده نشده، یا در جای صحیح استفاده نمی‌شود.

نتیجه آن؛ نبود زیرساخت‌های پژوهشی و بودجه ی لازم در وزارت علوم است. چرا که برای کارهای تحقیقاتی همیشه با کمبودهای زیادی مواجه است، پس تولید علمی به معنای واقعی در کشور صورت نمی‌گیرد تا آنجا که کشور ما مصرف کننده ی علم شده است. این درحالی است که در تمام دنیا، سرمایه گذاری های بسیار هنگفتی برای علوم پایه و علوم زیستی می‌شود. نتیجه آن؛ پیشرفت در تمام علوم بالینی و… است.

زیرا که علوم پایه، مادر تمامی علوم می‌باشد. تصویب مصوبه ۱۳۹۷/۸/۲۴ و عدم تعلق مهر نظام آزمایشگاهی به دانشجویان زیست شناسی، که مقاطع ارشد و دکتری خود را حتی در دانشگاهای وزارت بهداشت گذرانده اند،

به بهانه‌ی واهی نگذراندن کارآموزی در مقطع کارشناسی، و به تبع آن عدم تعلق مجوز تاسیس آزمایشگاه و پذیرش به عنوان مسئول فنی در آزمایشگاه ها. حال آنکه طبق کوریکلوم یا چارت درسی، شماره ی نظام آزمایشگاهی حق قانونی ماست.

عدم استخدام در مراکز بالینی و آزمایشگاهی نه تنها در مقطع کارشناسی، بلکه در مقطع ارشد و دکتری. (به علت پیگیری انجمن های رقیب و نبود نهادهای حمایت کننده از دانشجویان علوم پایه )در تمام دنیا فارغ التحصیلان ژنتیک در مقطع دکتری، مجاز به انتخاب گرایش‌های مختلفی برای ادمه تحصیل هستند.

همچنین می‌توانند به طبابت در زمینه های: ناباروری، سرطان، تشخیص و درمان بیماری های وراثتی و … مشغول شوند. در حالیکه در کشور ما، حتی حق شرکت در آزمون فلوشیپ مشاوره ژنتیک و تاسیس کلینیک مشاوره ژنتیک را ندارند. ولی برای فارغ التحصیلان پزشکی عمومی این حق محفوظ است.

در صورتی که دانشجویان گرایش ژنتیک چند ده برابر دانشجویان پزشکی واحدهای تخصصی ژنتیک می‌گذرانند. یکی از مهمترین جایگاه های فارغ التحصیلان میکروبیولوژی، آزمایشگاه‌های شرکت‌های تولید غذا، دارو، و هر کارخانه یا شرکتی که به نحوی با آزمایش‌های کنترل کیفی درگیر هستند، می‌باشد. متاسفانه چندین سال است این جایگاه های شغلی در نبود سازمان حمایت کننده ای، توسط فارغ التحصیلان صنایع اِشغال می‌شود.

بررسی بیمارستان‌ها از لحاظ جمعیت میکروبی و مبارزه با عفونت‌های بیمارستانی در تمام دنیا توسط کارشناسان میکروبیولوژی انجام می‌شود. متاسفانه در کشور ما این مهم توسط نیروهای غیر متخصص و اکثرا پرستاران انجام می‌گردد.

دانشجویان مقطع دکتری وزارت بهداشت، ماهیانه مبلغی به عنوان حقوق دریافت می‌کنند. متاسفانه در وزارت علوم، ضمن تبعیضی آشکار هیچ حقوقی به دانشجویان علوم زیستی تعلق نمی‌گیرد. نبود هرگونه جایگاه شغلی تعریف شده در مقطع کارشناسی برای فارغ التحصیلان علوم پایه وعلوم زیستی.

پذیرش محدود به عنوان هیئت علمی به علت ظرفیت کم و تبعیض های دیگری که طبق آن، مجموعه ی علوم زیستی و پایه را شایسه ی عنوان “هئیت علمی” در وزارت بهداشت نمی‌داند.

این توضیحات تنها گوشه ای بود “از رنجی که می‌بریم …”

دیدگاه کشورهای توسعه یافته به میکروبیولوژی

شاید برایتان جالب باشد؛ که اندکی از اهمیت زیست شناسی در کشورهای مختلف آگاهی پیدا کنید. در جریان همه گیری ویروس کرونا این اهمیت در کشورهای جهان اول صد چندان شد که نگاهی دقیق تر به آن داشته باشند برای مثال تمام شناخت ویروس کرونا از تشخیص آزمایشگاهی تا ساخت واکسن در اختیار پژوهشگران توانمند علوم پایه پزشکی از جمله میکروبیولوژی است.

رشته‌ی زیست شناسی در خارج از کشور دارای طرفداران زیادی می باشد.

در این رابطه میتوان به ارزش رشته‌ی زیست شناسی در آمریکا اشاره کرد. در این کشور، زیست‌شناسی دارای گرایش های متعددی می باشد. این گرایش ها شامل: اناتومی، علوم کشاورزی، فیزیولوژی، بیو مکانیک و…است.

میانگین درامد یک زیست‌شناس در امریکا ۱۴۲٫۴۲۰ دلار می باشد. در کشور امریکا این رشته دارای رونق فراوانی است.

در آلمان نیز زیست‌شناسی از ارزش والایی برخوردار است. بنابر نظر دکتر غزاله نعمت‌اللهی تفاوت بین زیست شناسی در ایران و آلمان بسیار است:

«یک تفاوت عمده که وجود دارد این است که در ایران معمولا به آدم یک جزوه می‌دهند که همان را می‌خواند و بعد هم می‌رود امتحان می‌دهد. ولی اینجا وقتی رشته‌ی بیولوژی می‌خوانی، آدم باید خودش خیلی مطالعه کند و کتاب‌های مختلفی باید بخواند.

یعنی آدم باید بیشتر به خودش متکی باشد. و حجم چیزی که آدم یاد می‌گیرد بیشتر البته از نظر تئوری بچه‌هایی هم که در ایران درس خوانده‌اند خوب هستند، ولی از لحاظ عملی معمولا ضعیف هستند. اینجا امکانات خیلی زیادی وجود دارد،

برای این که آدم به طور عملی کار می‌کند. در طول تحصیل مرتبا آدم کلاس‌های عملی دارد و به او کارآموزی (Praktikum) می‌دهند که مثلا چندین هفته یا چندین ماه آدم در دانشگاه یا خارج از دانشگاه، در شرکتی می‌تواند کار کند و به لحاظ عملی کاملا جزییات کارکرد با مسائل ژنتیکی را یاد می‌گیرد»

حوزه‌ی فعالیت دو گرایشِ رشته‌ی زیست‌شناسی، یعنی میکروبیولوژی و ایمونولوژی

تحصیل در رشته میکروبیولوژی و ایمیونولوژی در کانادا، برای مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری بر چهار حوزه تحقیقاتی اصلی تمرکز دارد: سلول و ایمونولوژی مولکولی، ژنتیک و فیزیولوژی میکروبی، زیست شناسی مولکولی ویروس‌ها و میکروبیولوژی پزشکی که اکتشافات پایه‌ای میکروبیولوژی ممکن است به پیشرفت و توسعه طراحی دارو و واکسن های درمانی جهت پیشگیری و درمان بیماریها منجر شود.

هدف اصلی کالج‌های کانادا برای تدریس رشته‌های زیست‌شناسی، ارائه‌ی فرصت های منحصر به فرد، برای یادگیری تجربی، تکنیک های تحقیقاتی بنیادی و تلفیق اطلاعات به دانشجویان می‌باشد. این فرصت به دانشجویان این امکان را میدهد؛ که بر روی عناوین تحقیقاتی اساسی و پیشنهاد شده توسط گروه آموزشی مانند میکروبیولوژی مولکولی، قارچ شناسی، فیزیولوژی میکروبی، ویروس شناسی، ژنتیک، ایمونولوژی، طراحی دارو و … تمرکز کنند.

دانشجویان فارغ التحصیل در تحصیل زیست شناسی در خارج از کشور می توانند در پالایشگاه ها و یا در آزمایشگاه ها و حتی به عنوان پزشک مشغول به کار شوند.